استفاده از شیوه های موعظه و نصیحت در قرآن کریم

قرآن کریم کتابی است که برای تربیت و هدایت بشر نازل شده است و در این راستا از روش ها و شیوه های مختلفی استفاده کرده است. یکی از شیوه هایی که در قرآن کریم در جهت رشد و هدایت بشر به کار گرفته شده است روش موعظه ی حسنه و نصیحت می باشد که در آیاتی از قرآن به آن اشاره گردیده است. همچنین باید توجه داشت که روش موعظه و نصیحت، خود دارای انواع و شکل های متنوع متعددی می باشد که می توان در شرایط و موقعیت های گوناگونی مورد استفاده قرارگیرد؛ لذا در این بخش از تحقیق تلاش بر این است که از شیوه های مختلف موعظه و نصیحت که در قرآن کریم بیان گردیده است با شرایط حاضر تطبیق و مورد استفاده قرار گیرد.

1-       روش موعظه و نصیحت فردی؛ روش موعظه و نصیحت فردی را می توان از شیوه ی لقمان حکیم در مورد پند و اندرز پسرش استفاده کرد که در سوره ی لقمان به تفصیل آمده است. «واذ قال لقمان لابنه وهو یعظه یا بنی لاتشرک بالله ان الشرک لظلم عظیم… یابنی انها ان تک مثقال حبة من خردل فتکن فی صخرة او فی السماوات اوفی الارض یأت بها الله ان الله لطیف خبیر. یابنی اقم الصلوة وأمر بالمعروف وانه عن المنکر واصبر علی ما اصابک ان ذلک من عزم الا مور…؛[1] (به خاطر بیاور)هنگامی را که لقمان به فرزندش- درحالی که او را موعظه می کرد- گفت: پسرم! چیزی را همتای خدا قرار مده که شرک و ظلم بزرگی است… پسرم! اگر به اندازه سنگینی دانه خردلی(کار نیک یا بد) باشد و در دل سنگی یا در(گوشه ای از)آسمان ها و زمین قرار گیرد، خداوند آن را(در قیامت برای حساب) می آورد؛ خداوند از اسرار دقیق باخبر و آگاه است. پسرم! نماز را برپا دار و امر به معروف و نهی ازمنکر کن، و در برابر مصایبی که به تو می رسد شکیبا باش که این از کارهای مهم است…. » هم چنین موعظه و نصیحت حضرت یعقوب به حضرت یوسف نیز از موعظه های فردی به حساب می آیند. علاوه براین آیات که بیان گردید، آیات دیگری نیز وجود دارند که بیان کننده ی موعظه ونصیحت فردی می باشند.

2-     روش موعظه ونصیحت گروهی؛ این روش به صورت های مختلفی در قرآن کریم بیان شده است که می توان به موعظه و نصیحت کودکان، بزرگان، مؤمنان، زنان، اقوام ومردمان جهان اشاره کرد.

مواعظ اجتماعی

در این سوره که بیش از هیجده آیه ندارد مسائل بسیار مهمی در ارتباط با شخص پیامبر و جامعه اسلامی نسبت به یکدیگر مطرح شده، و از آنجا که بسیاری از مسائل مهم اخلاقی در آن عنوان گردیده می توان آنرا ((سوره اخلاق و آداب )) نامید.[2] این تحقیق  چون  با محوریت موعظه های اخلاقی و اجتماعی می باشد پس ما فقط به مطالب اخلاقی و اجتماعی می پردازیم.

رهنمودهای اخلاقی و ایمانی در این  سوره به دو صورت فضایل اخلاقی (توصیه) و رذایل اخلاقی(نهی) آمده است. اگر توجه شود حالت اول آن به صورت امر و با صیغه جمع بیان شده است و حالت دوم آن به صورت نهی و تماماً با حرف(لا) به کار رفته است.

[1] قرآن کریم، سوره لقمان، آیات 12،16و17
[2] تفسیرنمونه، جلد22،ص139